در یک سخنرانی شنیدم که پیامبر در جنگ احد با دیدن جسد مثله شده عموی گرامیشان حمزه سید الشهدا، فرمودند که در مقابل این کار سی نفر از کفار را مثله خواهند کرد که در آن هنگام آیه نازل می شود و پیامبر را از این نحوه قصاص برحذر می دارد. خواستم بدانم آیا پیامبر در این ماجرا از راه عدالت و حق دور شده اند یا این گفته ایشان معنی دیگری دارد؟

پاسخ:

این حدیث نیاز به بررسی دقیقتری از حیث سند دارد. ، باید گفت پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ واقعاً نمی خواست از سی نفر در مقابل شهادت حمزه قصاص بگیرد ، بلکه پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می خواستند جایگاه حمزه سیدالشهداء را تبیین کنند که برای فردی چون حمزه سزاوار است نه سی نفر بلکه صدها نفر قصاص شود. این نوع گفتمان و آرزوها در سخنان دیگران نیز هست. مثلاً در انتقام خون امام حسین ـ علیه السلام ـ گفته شده در قبال خون حسین باید تمام بنی امیه را انتقام کرد.
این نوع نگرش در عرف و گفتمان ماها نیز هست. وقتی شنیده می شود که مطهری و بهشتی را شهید کردند، کاش صد نفر از دیگران کشته می شد اما بهشتی و مطهری کشته نمی شدند. امام فرمود: بهشتی یک ملت بود و مطهری پاره تن من بود.
وقتی حمزه سید الشهداء ایمان آورد مشرکین به هراس افتاده و موضع خود را تغییر دادند. برخی گفتند اسلام حمزه معادل با اسلام صد نفر بود، چون با گرویدن او به دین و حمایت او از پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ پشتوانه بزرگ برای اسلام به وجود آمد، مشرکان پس از اظهار اسلام حمزه، قدرت آزار پیامبر را نداشتند و نمی توانستند پیامبر و مسلمانان را همچون قبل اذیت کنند.
این مطلب برای همه مورد قبول است که هر کس در حمایت از دین جایگاهی دارد، و بر اساس آن جایگاه باید او را دید، شخصیت حمزه مهم است برای پیامبر چون ابولهب نیز عموی پیامبر بود اما در شأن او سوره مسد نازل شده ولی در شأن حمزه این آیه: و من المؤمنین رجال صدقوا ماعاهدوا الله علیه فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر...⁽¹⁾.
اما باید این مساله را در نظر داشته باشید که هزاران مشرک و بت پرست با مؤمن در یک میزان سنجیده نمی شود، این بینش الهی است که ارزش شخصی مانند حمزه از صدها مشرکی مانند ابوسفیان و معاویه برای انسانیت بیشتر است. پیامبر رحمت قاتل حمزه را نیز بخشید از طرفی هند نیز بخشوده شد.
بنابراین پیامبر چنان رحمتی و رأفتی داشت که مورد ستایش پروردگار قرار گرفت،⁽²⁾ معدن و سرچشمه مهربانی بود، پس از فتح مکه خانه سرسخت ترین دشمن دین و خودش را پناهگاه امن معرفی کرد، همان کسی که در ریختن خون حمزه نقش اول داشت. بنابراین پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ هرگز از اصول و معیارهای الهی عدول نمی کرد.