اَمیر

امـیـر (جـمـع آن اُمـَرا) در لغـت به معانى زیر آمده است : آمر، پادشاه ، فرمانروا، خلیفه ، رئیس ، بـزرگ قـوم ، کـسـى کـه ازطرف پادشاه حکومت ولایتى یا شهرى را به عهده دارد و ... به کار رفته است . (51)

امـیـر در اصـطـلاح : بـه مـعـنـاى بـالاتـریـن درجـه نـظـامـى ، امـّا پـایـیـن تـر از فـرمـانـرواى کل ، سپهسالار، سردار، فرمانده سپاه و ... استعمال شده است .

((واژه امیر)) و مشتقات آن در بسیارى از روایات اسلامى به کار برده شده است . (52)

امام صادق فرمود:

((کـانَ رَسـُولُ اللّهِ (ص ) اِذا بـَعـَثَ سـَرِیَّةً دَعـا بـِاَمـیرِها فَاجْلَسَهُ اِلى جَنْبِهِ وَ جَلَسَ اَصْحابُهُ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ قالَ سیرُوا بِسْمِاللّهِ وَ فى سَبیْلِاللّهِ وَ عَلى مِلَّةِ رَسُولِاللّهِ(ص ) لاتَغْدِرُوا وَ لا تـَغـْلُوا وَ لاتـَمـْثـَلُّوا وَ لاتـَقـْطَعُوا الشَّجَرَةَ اِلاّ اَنْ تَضْطَرُّوا اِلَیْه ا وَ لا تَقْتُلُوا شَیْخاً وَ لا صَبیّاً وَ لا اِمْرَاَةً وَ ... )) (53)

زمانى که رسول خدا(ص ) گروهى را به جنگ مى فرستاد، ابتدا فرمانده گروه را مى خواست و او را در کـنـار خود جاى مى داد و بقیه را در پیش رو مى نشاند. آنگاه مى فرمود: به سوى دشمن حـرکـت کـنـیـد، بـه نـام خـدا و در پـنـاه خـدا و در راه خـدا و بـه پـیـروى از رسول خدا (ص ) پیمان نشکنید، خیانت نورزید، کشته ها را مثله نکنید، درختان را تا ناچار نشدید، قطع نکنید، پیرمردان و کودکان و زنان را نکشید و ... .

پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله فرمود:

((صـِنـْفـانِ مـِنـْاُمَّتـى اِذا صـَلُحـا صـَلُحـَتـْاُمَّتـى وَاِذا فـَسـَدا فـَسـَدَتْ، اَلاُْمـَراءُ وَ الْفُقَهاءُ)) (54)

امرا و فقها دو گروه از امت من هستند که اگر صالح باشند، امت من صالح ، و اگر فاسد باشند، امت فاسد مى شود.

در جریان جنگ صفین چون یاران على (ع ) در مورد حکمیت به ایشان خیانت کردند، حضرت على (ع ) فرمود:

((لَقَدْ کُنْتُ اَمْسِ اَمیراً فَاَصْبَحْتُ الْیَوْمَ مَاءْمُوراً)) (55)

دیروز امیر و فرمانده بودم و امروز ماءمور و فرمانبردار.

کلمه امیر در کتابهاى فقهى نیز به معناى فرمانده آمده است که به دومورد آن اشاره مى شود:

زمـانـى کـه فـرمانده سپاه تصمیم گرفت که حمله کند، از خداوند طلب خیر و درخواست پیروزى نـمـاید، و یاران خود را در صفوفى منظم سازماندهى کند و هرگروه را زیر پرچم شجاعترین و کارآمدترین افراد قرار دهد. (56)

زمـانـى امـام دو سـپاه را (بطور جداگانه ) به دو مکان مختلف روانه کند، در حالى که براى هر کدام از آنها ((فرمانده و امیرى )) منصوب کرده است . اگر هر کدام از آنان غنیمتى به دست آورند، مال خود آنان است و کسى در آن شریک نیست . (57)

تـوجـه : ایـن حـکـم فقهى ، شامل نیروهاى مسلّح با تشکیلات سازماندهى فعلى نمى شود؛ زیرا اینان حقوق بگیر دولت هستند.