پرسش:

علل کشتن اسرای قبیلة بنی قریظه بعد از جنگ احزاب چیست، توضیح دهید؟

پاسخ:

بنی قریظه, یکی از قبایل یهود ساکن شهر مدینه بودند که در اطراف مدینه مالک باغات و مزارع بوده و در آن به کشاورزی اشتغال داشتند.
رسول خدا پس از ورود به شهر مدینه و تشکیل حکومت، عهدنامه‌ای میان مهاجران و انصار از یک طرف و یهودیان مدینه از طرف دیگر نوشت و یهودیان را در دین و دارائی خویش آزاد گذاشت و شرایطی برای‌ آنها مقرر نمود که طرفین ملزم به رعایت آنها بودند:
1 . مسلمانان و یهودیان مانند یک ملت در مدینه زندگی خواهند کرد.
2 . مسلمانان و یهودیان در انجام مراسم دینی خود آزاد خواهند بود.
3 . در هنگام پیشامد جنگ. هر کدام از این دو دیگری را در صورتی که متجاوز نباشد علیه دشمن کمک خواهد کرد.
4 . هر گاه مدینه مورد حمله و تاخت و تاز دشمن قرار گیرد هر دو با هم در دفاع از آن شریک مساعی خواهند کرد.
5 . قرارداد صلح با دشمن با مشورت هر دو به انجام خواهد رسید.
6 . چون مدینه شهر مقدس است از هر دو ناحیه مورد احترام و هر نوع خونریزی در آن حرام خواهد بود.
7 . در موقع بروز اختلاف و نزاع، آخرین داور برای رفع اختلاف، شخص رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ خواهد بود.
8 . امضاء کنندگان این پیمان با همدیگر به خیرخواهی و نیکوکاری رفتار خواهند کرد.⁽¹⁾
این مفاد عهدنامه میان پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ و بسیاری از یهودیان بود که تمام حقوق آنها رعایت شده و جان و مالشان در امنیت حاصل از حکومت پیامبر محفوظ و مورد حمایت بوده است, این برخورد کریمانة رسول خدا با آنها بود. اما برخورد آنها با رسول خدا و مسلمانان کاملاً برخلاف تمام مفاد عهدنامه بود و هرگز مفاد این عهدنامه از سوی رسول خدا و مسلمانان مورد بی‌حرمتی واقع نشد, ولی آنها نه تنها علیه شخص رسول خدا توطئه چینی می‌نمودند و با آن حضرت دشمنی می‌کردند بلکه با مشرکان مدینه همدستی نموده و برای محکوم کردن و باطل جلوه دادن رسالت آن حضرت سئوالاتی از آن حضرت می‌نمودند که در پاسخ آنها آیاتی از قرآن کریم نازل می‌شد.⁽²⁾ حدود صد آیه از اول سوره بقره درباره ایشان نازل شده است.
کار دشمنی‌ یهود مدینه با پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ به جایی رسید که به طور علنی مفاد عهدنامه را زیر پا نهاده و دراین میان بنی قریظه در جنگ خندق (احزاب )در سال 5هـ با همکاری و تحریک مشرکان مکه، در حالی که پیامبر(ص) به همراه مردان جنگی در اطراف شهر و در کنار خندق های حفرشده بودند، علیه مسلمانان بی دفاع باقیمانده در مدینه وارد جنگ شدند. پیمان شکنی بنی قریظه و خیانت آنها نسبت به مسلمان پس از آن بود که حیی بن اخطب نضری نزد کعب بن اسد، سرور بنی قریظه، رفت و او را برای حمله به درون شهر ترغیب کرد تا بدین شکل مسلمانان از درون و بیرون مورد فشار قرار گیرند و مقاومتشان در برابر مشرکان که مدینه را محاصره کرده بودند شکست بخورد .کعب که در ابتدا از همکاری با دشمنان پیامبر امتناع ورزید، پس از اصرار حیی بن اخطب عهدنامه را شکسته و مردان خود را برای جنگ با مسلمانان آماده کرد,⁽³⁾ این اظهار دشمنی کار را برای مسلمانان در مدینه بسیار سخت نمود بطوریکه منافقان مدینه شروع به زخم زبان زدن نموده و با کنایه به تحقیر اسلام و پیامبر پرداختند. پیامبر (ص) با وجود موقعیت خطرناک مسلمانان در کنار خندق های حفاری شده، جمعی از یاران خود را برای حفاظت از جان زنان، کودکان و پیران بی دفاع ساکن در مدینه گسیل داشت.⁽⁴⁾ در حالی که مسلمانان به شدت در محاصره مشرکان بودند و یهودیان بنی قریظه باید در این حال براساس قراردادشان به یاری مسلمانان برمی خواستند و از مدینه دفاع می کردند, اما کاملاً در فکر نابودی مسلمانان و سقوط مدینه بوده و با مشرکین همداستان شدند.⁽⁵⁾
پس از شکست مشرکان در محاصره مدینه و پایان یافتن جنگ خندق که تمام گروهها و قبائل مشرک علیه اسلام متحد شده بودند, جبرئیل دستور خداوند را در خصوص سرکوب بنی قریظه به پیامبر ابلاغ کرد رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ مسلمانان را امر نمود تا به سوی بنی قریظه حرکت کرده و نماز عصر را در کنار سکونتگاه آنان بخوانند, بنی قریظه که در مواقع جنگ به قلعه های خود پناه می بردند تا 25 روز در برابر محاصره مسلمانان مقاومت کرده⁽⁶⁾ولی سرانجام تسلیم شدند.⁽⁷⁾آنان از پیامبر خواستند تا به حکم و رأی سعد بن معاذ، رئیس اوس که از دیرباز هم پیمان بنی قریظه بودند، رضایت دهند⁽⁸⁾.( پیش از این زمانیکه قبیله یهودی بنی قینقاع در جنگ با مسلمانان شکست خورده بودند پیامبر به حرمت هم پیمانی آنان با مسلمانانِ خزرج، تصمیم گیری در خصوص آنان را به رئیس خزرجیان واگذار کرده بود).
سعد که در جنگ خندق «احزاب» زخمی شده و بستری بود برای داوری حاضر شد, و چنین حکم کرد «مردان آنها کشته شوند و مالهایشان قسمت شود و فرزندان و زنانشان اسیر شوند». به روایت ابن اسحاق رسول خدا حکم سعد را همانند حکم خداوند دانست⁽⁹⁾.
در نتیجه می‌توان علل کشته شدن آنها را چنین بیان کرد:
آنها از پیمانی که با پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ بسته بودند تخطی نموده و پیمان‌شکنی کردند و آنگاه که مدینه در برابر سخت ترین تهاجم مشرکان قرار گرفته بود نه تنها طبق پیمان از شهر دفاع نکردند بلکه با اتحاد با مهاجمان زنان و کودکان بی دفاع ساکن در مدینه را مورد حمله قرار دادند. ضمن آنکه آنها بعد از تسلیم شدن خودشان به پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ پیشنهاد کردند که هر چه سعد بن معاذ حکم کند به آن راضی هستند, و پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ طبق نظر آنها حکمیت سعد را قبول کرد.